HAKKARİ OBJEKTİF HABER

16 Kasım Dünya KOAH Günü nedeniyle Hakkari Sesi Radyosundan Serkan Besi'nin Gündem Özel Programına konuk olan Hakkari Sağlık Müdürlüğü'nde görevli Halk Sağlığı Uzamanı Dr. Cemile  Adanur Kuşçu yaşam boyu akciğer sağlığının önemine değindi. 

Dr. Kuşçu. Dünya KOAH günü etkinlikleri kapsamında “Sağlıklı Nefes, Sağlıklı Yaşam” parolası ile hastalıkla ilgili farkındalık oluşturmak, toplumda erken teşhisin önemi erken fark etmek bilinci oluşturmayı hedeflediklerini anlattı.

İşte Hakkari Sesi Radyosunda yayınlanan o röportajda öne çıkanlar 

KOAH nedir nasıl bir hastalıktır? 

KOAH – kronik (müzmin süreğen) obstruktif (tıkayıcı) akciğer (akciğere ait olan) hastalığı. KOAH, kalıcı solunumsal yakınmalarla birlikte nefes alıp vermede zorluk ile karakterize, yaygın, önlenebilir ve tedavi edilebilir bir akciğer hastalığıdır. Sigara dumanı, zararlı partikül veya diğer zararlı gazlara maruziyet sonrası kişinin soluk yollarında mikrobik olmayan bir iltihap oluşur ve iltihaplanma sonucu hava yolları daralır.

KOAH önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır.  Akciğerlerimiz çalışması

Hastalık, dünyada yetişkin nüfusun 10'da 1'ini etkiler ve dünya çapında en yaygın üç ölüm nedeninden biridir. Tüm dünyada KOAH nedenli ölüm sayısı 2019'da 3,22 milyonu bulmuş ve ölüm sayısı 2007 ile 2017 arasında %17,5 artmıştır.

Risk faktörleri nelerdir?  

Genetik faktörler; Akciğerlerin büyüme ve gelişmesindeki sorunlar Sigara dumanı Cinsiyet,Organik ve inorganik mesleki toz ve kimyasallar, Yaş, Ev içi hava kirliliği (özellikle kapalı alanda biyomas yakıtlarla ısınma ve yemek pişirme nedeniyle) Astım/Bronşial hiperreaktivite, Solunum yolu enfeksiyonları,  Dış ortam hava kirliliği, Kronik Bronşit, Sosyoekonomik düzey Düşük doğum ağırlığı

Sigara;  Bilinen en önemli KOAH nedenidir. Aynı zamanda nargile puro pipo. kullanmak ya da dumanına maruz kalmak

KOAH’lı hastaların %70-80’inden ön planda sigaranın sorumludur.

Kişinin sigara içmemesine rağmen sigara dumanına maruz kalması da KOAH gelişimi için risk teşkil eder.

Sigara içen kişilerin hava yolları ve akciğerleri, sigaranın içerdiği     zararlı maddelere karşı bir savunma içine girer.

 Akciğerleri korumak için koruyucu mekanizmalar devreye girer.

 Sürekli sigara içilirse bu koruyucu mekanizmalar yeterli işlev     göremez ve akciğer dokularında zararlar oluşur.

 Akciğerlerdeki salgıların miktarı artar, hava yolları daralır,  damarlarda değişiklikler oluşur. 

İç ortam hava kirliliği;   İç ortam havasının kirli olması, diğer önemli bir KOAH nedenidir.  Sigara içmeyenlerde (öz kadınlarda) ortaya çıkan KOAH’dan büyük oranda sorumludur.

İç ortam hava kirliliğinin en önemli nedeni biomass maruziyetidir.

Isınma ya da yemek pişirme kaynaklı duman ve partiküllere maruziyet (odun, kömür, çalı, çırpı, tezek kullanımı gibi)

Isınmada kullanılan kömür , kalorifer yakıtı (feul oil) Bacası çekmeyen soba, kapalı ortamlardaki açık ocaklar, şofben, tütün kullanımı, temzilik ürünleri, pestisitler, aerosol spreyler, iş yerlerinde kullanılan fotokopi makinaları yazıcı gibi ofis malzemeleri, mobilya boya ve cilaları iç ortam hava kirliğine sebep olarak sayabiliriz.

Dış ortam hava kirliliği;  Potansiyel KOAH nedenlerindendir ancak tek başına KOAH’a  neden olduğu yönünde yeterli veri yoktur.

KOAH dahil solunum ve kalp hastalıklarını alevlendirdiği ve kötü seyretmesine yol açtığı bilinmektedir.

Yoğun hava kirliliği özellikle çocuklarda akciğer gelişimini olumsuz yönde etkiler, ayrıca solunum yolu enfeksiyonlarını arttırarak ilerleyen yaşlarda KOAH gelişim riskini arttırır.

Çevresel ve mesleki maruziyet;

İş ortamında akciğerlere zarar verebilecek çeşitli gaz ve tozlara uzun süre maruz kalınması sonucu KOAH gelişebilir.

Maden işçiliği, metal işçiliği, ulaşım sektörü ve odun/kağıt üretiminde çalışma, çimento, tahıl ve tekstil işçiliği gibi meslekler nedeniyle toz, duman ve zararlı gazlara maruz kalmak.

Akciğer gelişimine etkili faktörler;

Akciğerlerin gelişimi anne karnında başlar.

Sigara içen annelerde düşük doğum ağırlığı ve erken doğum daha sık görülmektedir. Düşük doğum ağırlığı akciğerlerin gelişimini olumsuz etkiler. Bu çocuklar daha sık ve ağır bakteriyel ve viral solunum yolu enfeksiyonu geçireceklerinden, erişkin yaşlar için beklenen akciğer fonksiyonlarına ulaşmaları zorlaşacaktır.

Çocukluk çağlarında ağır ve sık solunum yolu enfeksiyonu geçirilmesinin de akciğer fonksiyonlarını etkileyerek KOAH gelişimine zemin hazırladığı,

Kötü beslenme ve düşük sosyoekonomik durum (hastaneye ulaşmada zorluk) ile KOAH gelişimi arasında bir ilişki olduğu saptanmıştır.

40 yaş üstü bireyler risk altında ama tabi ki temelinde baktığımızda sigara olduğunu görmekteyiz.

Günümüzde tütün kullanımı yanında, iç ve dış ortamda fosil yakıt (odun, kömür, petrol, gaz) ile biyokütle (bitki sapları, tezek vb) dumanına ve hava kirliliğine maruz kalma da önemli risk faktörlerini oluşturmaktadır. Yetersiz beslenme, enfeksiyonlar ve/veya iç ve dış ortam kirleticilerine pasif maruz kalmaya bağlı olarak doğumdan önce ve sonra akciğer gelişiminin geri kalması da KOAH'a yol açabilir. Artan şehirleşme, kötüleşen hava kalitesi ve artan tütün kullanım oranları da çoğu düşük ve orta gelirli ülkelerde bu faktörlere maruz kalma riskini artırmaktadır. Bu risk faktörlerine maruziyetin azaltılması, KOAH'ın gelecekteki yükünü azaltmak için esastır. 

KOAH belirti ve bulguları nelerdir?

KOAH, sinsi bir hastalıktır. Çoğu kişi hastalığının farkında değil. Erken yaşta başlayabilir ve genç bireyleri etkileyebilir. KOAH öncesi koşulların farkına varılması, önlenmesi, hasta olanların erken teşhisi ve uygun tedavi yaklaşımları önemlidir. KOAH’da en sık görülen yakınmalar; öksürük, balgam, nefes darlığı hırıltı ya da göğüste sıkışma hissi ve bazı olgularda yorgunluk hissidir.  Hastanın yakınmaları hastalığın ilerlemesi ile daha da artarak kişinin yaşam kalitesini olumsuz etkiler.  

Balgam normal değildir mutlaka sorgulanmalıdır. Özellikle sigara içenler normal olduğunu söyler ama doktora mutlaka başvurmalılar.

Hastalar nefes darlığını önemsemeyebilir mesela sadece ilk zamanlarda çok merdiven çıktığında olur bunu normal görebilir ya da yaşlanmaya bağlayabilirler.

 Hastalık farkındalığını arttırmanın bir başka yöntemi de bu hastalıkla oluşabilecek günlük yaşam aktivitesini daha iyi tanımlamak

-uykusuna zarar verebiliyor

-yeme içme faaliyetine

-giyimöe soyunma yıkanmaya bile etki edebiliyor ileriki dönemlerde

 Enfeksiyonları daha ağır geçiyor ve uzun sürüyorsa yine şüphelenilmeli

NEFES DARĞLIĞI -HAREKETSİZLİK- ENERJİ AZLIĞI İSTEKSİZLİK -SOSYAL İZOLSYON- DEPRESYON

KOAH tanısı nasıl konur? 

KOAH'ın tanısı, sağlık kurumlarında basit ağrısız bir test olan “nefes ölçüm testi” ile kolayca konulabilir.  Teşhisin doğrulanması, solunum fonksiyon testleri kullanılarak hava akımında azalmaya yol açan tıkanıklığın belirlenmesine bağlıdır. Üfleme testi ile her hastanı yaşına cinsiyetine boy kilosuna uygun olarak üflemesi gereken bir rakam var bu rakam üzerinden yüzde değerlendirme  yaparak yorum yapılır ve bu şekilde kişini solunum fonksiyonları akciğer kapasitesi iyi mi değil mi bunun kararını veririrz

Yardımcı tetkikler, Akciğer filmi, Kan oksijen seviyesi ölçümü, Bazı kan ve egzersiz testleri

Özetle; 40 yaşın üzerindeyseniz Sigara içiyorsanız ya da diğer zararlı gaz ve tozlara maruz kalıyorsanız

Nefes darlığı çekiyorsanız Uzun süreli gribal enfeksiyon varsa, normalde 10 günde geçecek grip enfeksiyonları 2 ay 1 ay öksürük devam ediyorsa her sene tekrarlayan öksürük varsa o zaman;

Lütfen doktora başvurun ve basit nefes ölçümünü yapın akciğer yaşınızı ölçün akciğer sağlığını ölçün diyelim.

Nasıl korunuruz?

En önemli nedeni sigara, KOAH ın %85 inde sorumlu faktör, kendi içebilir ya da içilen ortamda yaşayabilir. Çoğu hasta azaltarak bırakmak istiyor ama en güzeli birdenbire bırakmak. Sigara içimi hastalarda sorgulanmalı sigara içimi önlenmeli bırakmaya yönelik teşvik edilmeli gerekirse sigara bırakma polikliniklerine yönlendirmeli.

KOAH tanısı konulan kişilerin tütün ve tütün ürünlerinin kullanımını bırakmaları,

zararlı toz ve gaz içeren ortamlardan, hava kirliliğinden uzak durmaları, iç ortam havalandırması iyi yapılmalı, ev içinde odun sobaları şömine ocak kullanılmamalı, temizlik malzemeleri birbiriyle karıştırılmamalı, sağlıklı beslenmeleri ve günlük egzersiz yapmaları gereklidir. Yoksulluk ve sağlıkta eşitsizliklerle ile mücadele kitlesel önlemler için önemlidir.

KOAH da ilaç tedavisi?

Tedavide 1. Koşul hastanın hastalığını tanımasıdır. Bu hastalık nasıl seyreder hangi dönemlerde artar alevlenir bilgi sahibi olması gerekiyor, ilaçlarının ne olduğundan nasıl kullanılması gerektiğinden yan etkilerinden haberdar olması gerekiyor. İlaçları düzenli ve doğru şekilde kullanmak çok önemli.

KOAH tedavisinde nefes açıcı özellikte “inhaler” olarak adlandırılan solunum yolu ile uygulanan ilaçlar ile hava yollarındaki daralmanın azaltıp hastanın olabildiğince rahatlatılması amaçlanmaktadır. Solunum yetmezliği olan KOAH’lı hastalarda evde oksijen tedavisi ve/veya evde solunum cihazı tedavisi gibi tedavilere ihtiyaç olabilmektedir. Son yıllarda KOAH hastalarının çok küçük bir alt grubunda, ehil ellerde yapılması gereken yapılan bronkoskopik tedaviler hastalığı değil etkilerini geçici bir süre giderebilen tedavilerdir ve hastalığı ortadan kaldırmazlar.

Aşılar çok önemli çünkü bu hastalık özellikle kış aylarında alevlenir atak dediğimiz şey alevlenme ne kadar çok olursa akciğer fonksiyonlarındaki bozulma o kadar ön plana çıkıyor. Biz istiyoruz ki akciğer fonksiyonları artık daha fazla bozulmasın. Grip aşısını yılda bir yapmak lazım. Zatürre aşısını da öneriyoruz. Bazı zatürre aşıları 5 yılda bir, bazı zatürre aşıları ise daha uzun süre aralıklarla yapılmaktadır. Aşılar alevlenme sıklıklarını ve hastaneye yatışları azaltıyor. Böylece akciğer fonksiyonlarındaki kaybı engelleme şansımız var. KOAH iseler ücretsiz bir aşı bazı risk faktörü taşıyan hastalar 65 yaş üstü hastalarımıza da devlet karşılıyor.

Mutlaka tedavinizi doğru teknikle doğru zamanla ve doğru sıklıkla alın diyoruz ve KOAH la iyi geçinmenin 1. Yolunun bu olduğunu söylüyoruz.

Yaşam tarzı değişikliği, fiziksel aktivite neden önemli? 

KOAH hastalarının bir kısmında KOAH a bağlı olarak akciğer dışı etkiler de ortaya çıkıyor

Kas zayıflaması

Kemik zayıflaması

Depresyon

Kalp rahatsızlıkları

Ve hastalara dm eşlik edebiliyor.

Bu yüzden KOAH hastasını sadece akciğere doğru yönlendirmek doğru değil bir bütün olarak ele almak doğru. Hasta KOAH ını tedavi etmek için gösterdiği çabayı bu saydığımız hastalıkları birlikte tedavi etmek için de göstermeli. İlgili destekleri doğru doktora başvurarak talep etmeli.

İleri evre hastalıkta kişilerin evden çıkmak istemeyişi yani aktivite azlığı, toplumumuzda normal bir hayatta bile aktif yaşam çok kısıtlı bizlerde, eve bağımlı KOAH hastalarında zaman içinde kasları inaktif kalmaya bağlı eriyor aynı şekilde kemikleri eriyor. Belli bir zaman sonra akciğer yüzünden değil belki ama bacaklarındaki zayıflık nedeniyle dışarı çıkamıyor ya da tuvalete gidemez elini yüzünü yıkayamaz hale gelebiliyor. Bu yüzden yalnızca nefes açıcı ilaç vermek tek başına yeterli değil. KOAH ı olan bir hasta kas ve kemiklerini güçlendirmeye çalışmak önemli. Bununla ilgili bazı merkezker de var KOAH rehabilitasyon merkezleri her yerde yok bu merkezler. Bütüncül yaklaşan bir merkez. Bünyesinde doktor hemşire fizyoterpist psikolog bir ekip halinde çalışır.

KOAH lı hastalar için nefesi doğru kullanmak çok önemli nefes alma egzersizleri uygulamak ve öğrenmek önemli. Yardımcı solunum kaslarını çalışltırmak ve güçlendirmek bu egzersizleri yaparak  nefes almayı kolaylaştırıyor.

Yemek sonrası 2 saat hariç, uygun iklim koşullarında egzersiz (yürüme, yüzme vs.) yapın.

Her yaştan sağlıklı yetişkinlerin haftada en az 2,5 saat orta şiddette fiziksel aktivite veya  aerobik egzersiz yapmaları önerilir.

Hastaların da egzersize birden yoğun başlaması önerilmez yavaş yavaş artırılarak devam edilir haftada en az 3-4 gün 20 30 dk lık bir yürüyüş önerilir.  Ortam farketmez evde de yapabilirler koridorda yürüyebilirler zamanla daha geç yorulduğunu farkedeceklerdir başta tabiki nefes darlığı hissedebilir bu normaldir ama egzersizi bırakmasınlar devam etsinler farkı görecekler.

Fiziksel aktivite ve gerekirse akciğer rehabiltasyonu uygulanması hastaların günlük yaşamlarının daha kaliteli hale gelmesini sağlar. Daha enerjik olmalarını ve mutlu hissetmelerine yardımcı olur çünkü aynı zamanda vücudumuzda mutluluk hormonu ile ilişkilidir.

Beslenme konusunda bu hastalara neler önerebiliriz? 

Beslenme de diğer tedaviler gibi önemli, küçümsenmemesi gereken bir konu oldukça önemli. Hastalar da beslenirken bile nefes darlığı şikayetleri oluyor. Yemek yemek istemiyorlar. Yeterli beslenemeyince kas güçleri daha sıkıntıya girebiliyor, dispeptik şikayetleri (gaz şişkinlik hazımsızlık gibi) olabiliyor. Bu nedenle doğru beslenme pek çok hastalığın tedavisinde öenmli olduğu gibi KOAHda da çok önem verilmesi gereken bir konu. Bu saydığımız sebeplerden ötürü beslenme sorunları ortaya çıkmakta, vücut ağırlıkları ile birlikte kas kütlelerinde de ciddi düşüşler olmakta ve sonuçta hastalığın iyileşme sürecini uzatmakta.

Kişiye uygun beslenme programı düzenlemek, yeterli ve dengeli beslenmesini istiyoruz,  vücut ağırlığını ideal düzeye çekmek istiyoruz.

Bunun yanında kas kütlesine olumlu etkisi olacak protein açısından zengin süt yumurta peynir et gibi besinleri yeterli almayı tabi ek hastalıkları önemli.

Taze meyve sebze tüketimi desteklenmeli. Posalı gıda tüketiminin arttırın. Tahıllı ürünler tercih edin. Çok fazla karbonhidratlı besinlere yer verilmemeli. Çünkü fazla karbonhidrat alımı CO2 yükseltir ve solunum yükünü artıracağından çok fazla şekerli nişastalı ve unlu gıdalardan uzak durmalarını istiyoruz.

Yağ tüketiminizi azaltın.  

Bitkisel yağlar ve balık yağı kullanın

Az yağlı süt ürünleri kullanın.

Yağsız et tüketmeye dikkat edin.

Günlük tuz alımınızı azaltın. Günde 5 gr’dan fazla tuz tüketmemeye dikkat edilmeli.

Haftada en az 2 kez balığa yer verin.

Üç ana öğün dışındaki kalan zamanlarda daha az miktarda besin tüketmeye çalışın.

Yatmadan en az 2 saat önce yemek yenmesi uygun.

Elma, lahana, mısır, salatalık ve gazlı içecekler gibi gaz yapıcı besinlerden kaçının.

Kalp yetmezliğiniz yoksa ve ödeminiz olmuyorsa mümkün olduğunca fazla miktarda sıvı alın. Bu solunum yollarımızın kurumasını önler solunum yolu ile aldığımız mikroorganizmaların dokuya kolay yapışmasını engellemiş olur.

Yemek yerken daha az konuşmaya çalışın.

Yemeklerinizi daha yavaş yemeye çalışın.  Sık sık ve azar azar yemek, iyi çiğneyerek yemeyi öneriyoruz.

Sağlıklı beslenmeyi hayat kaidesi haline getirmek gerekiyor.

KOAH sık rastlanan ilerleyici bir hastalıktır ve yaşamı ileri derecede olumsuz etkileyebilir. Ancak erken dönemde saptanabilirse neden olabileceği olumsuzluklar önlenebilir. Üfleme testi dediğimiz çok basit bir yöntemle tanı konabiliyor dedik.

Bu hastalığı iyi tanımak KOAH a neden olan ya da ağırlaştıran sigara gibi olumsuz şartlardan kaçınmak, ilaçları doğru kullanmak ve doktorunun önerilerine uymak sağlınızın ve yaşam kalitenizin artmasını sağlayacaktır.

Akciğerleri sağlıklı tutmak ve sağlıklı nefes alabilmek için;

Tütün ve tütün ürünlerini kullanmayın.

Düzenli ve dengeli beslenin.

Düzenli egzersiz yapın.

Soluduğunuz ortam havasını temiz tutun.

Maskenizi takın.

Yaş grubunuza uygun aşınız olun.